De balans na 8 weken online Piejaanoolessen
Midden maart veranderde ons leven plots drastisch. Van de ene op de andere dag waren de dingen die zo zelfsprekend zijn plots niet meer mogelijk. Een knuffel geven, familiebezoek, naar school of naar het werk gaan, samen musiceren, ... Het kon allemaal even niet meer. Wij hadden ook wat tijd nodig om ons aan te passen aan deze nieuwe situatie, maar al snel onderzocht ik de mogelijkheden om online les te kunnen geven en ging ik daar tijdens de paasvakantie ook mee aan de slag. Op dit moment zijn offline één-op-één lessen wel terug mogelijk, en krijgen leerlingen de keuze of ze liever online van thuis uit les volgen of graag terug in 't echt (met de nodige veiligheidsmaatregelen) naar de les komen.
Een online les is natuurlijk niet hetzelfde als een offline les. Er zijn dingen die online niet kunnen. Door de vertraging op het internet, is gelijktijdig samen musiceren niet mogelijk. Geen quatre mains dus, of 'ieder speelt één hand', maat meetellen of ritme meetikken. Maar er zijn wel andere mogelijkheden. In het geval van quatre mains kan dat meespelen met een vooraf opgenomen begeleiding zijn. Of zo studeerde een ijverige leerlinge dan maar beide partijen in, nam zelf één partij op en speelde dan de andere mee. Op die manier ken je het stuk natuurlijk wel door en door, wat een heel groot voordeel is bij het samen musiceren met anderen. Om ritmes in te oefenen, zijn vraag-en-antwoord opdrachten via videochat wel mogelijk. En als leerkracht weet ik op den duur wel ongeveer de vertraging in te schatten, zodat ik toch min of meer tijdig instructie kan geven of mee kan tellen.
Soms is de geluidskwaliteit ook niet zo optimaal. Ik investeerde zelf in een meterslange netwerkkabel om een zo stabiel mogelijke verbinding te hebben. Ook werk ik met een externe microfoon aan mijn laptop om te geluidskwaliteit te verbeteren, en ploos ik de geluidsinstellingen van diverse online platformen uit. Uiteraard zijn niet al deze aanpassingen mogelijk voor leerlingen. Wanneer de verbinding echt te slecht is of de muziek te complex is en een goede beluistering via live videochat niet mogelijk is, maken leerlingen een video/geluidsopname voor de les, die ik dan beluister aan het begin van de les. Op die manier kunnen we heel efficiënt werken: telkens ik een opmerking heb, kan ik de opname even pauzeren en feedback geven. Moest ik dit in een offline les doen, zou het maar erg onbeleefd zijn om de leerling tijdens het voorspelen steeds te onderbreken! Van ouders van (jonge) leerlingen hoorde ik dat het maken van filmpjes een leuke bezigheid is en dat er extra geoefend wordt om alles van de eerste keer juist te kunnen spelen. Filmpjes worden vaak ook niet enkel naar mij gestuurd, maar ook naar oma en opa of andere familie. En van sommige opnames werd ik spontaan goedgezind als ik ze beluisterde: "Goeiemorgen, ik speel vandaag het stuk op pagina 72 in mijn boek!"
De Piejaanoo-ruimte: bovenaan het beeld dat leerlingen te zien krijgen tijdens hun online les, onderaan de reële situatie...
Leerlingen moeten bij een online les nog meer geconcentreerd
en betrokken zijn. Ze moeten namelijk ook zelf 'navigeren' op de partituur.
Wanneer ik een opmerking heb bij een bepaalde passage in de muziek, moeten ze
die zelf terugvinden op de partituur en moeten ze ook zelf notities nemen. Dit
vraagt soms wat extra tijd, maar het is een vaardigheid die ze ontwikkelen die
hen nog veel van pas kan komen, niet enkel bij het musiceren. Het is op een
manier ook veel logischer dat leerlingen zelf notities nemen, op die manier
kunnen ze noteren op een manier die voor hen duidelijk is (en volgt er de les
nadien geen discussie meer over mijn zogenaamd onleesbare handschrift).
Het is als leerkracht ook leuk om binnen te kunnen kijken bij de leerling en zicht te krijgen op de piano en oefenruimte thuis. Ik kon op die manier echt de spreekwoordelijke vlieg op de muur zijn. Zo gaf ik enkele leerlingen subtiel de opmerking om de pianostemmer eens te contacteren van zodra dat terug mogelijk was. En gaf ik ook heel wat opmerkingen over hoogte en plaatsing van de pianostoel.
Een ander praktisch voordeel voor mij was er tijdens een les over pedaaltechniek. In plaats van zelf op de grond te moeten gaan zitten om de beweging van been en voet te kunnen bestuderen, kon ik rustig op mijn stoel blijven zitten en werd de laptop van de leerling op de grond naast het pedaal gezet. Ik had nog nooit eerder zo'n goed beeld op het pedaal, en dat terwijl ik comfortabel kon blijven zitten!
Online lessen vragen wel wat extra voorbereiding en denkwerk vooraf. Wil die leerling een nieuw stuk? Dan moet ik dat op voorhand uitzoeken en doormailen, zodat dat thuis al geprint kan worden voor de les en we daar geen tijd meer mee verliezen tijdens de les. Wil ik een nieuw muzikaal concept uitleggen? Toch even bekijken hoe we dat online gaan aanpakken. Maar ook voor de leerling: een laptop/tablet/smartphone ter beschikking hebben op het moment van de les, de nodige software installeren, een potlood klaarleggen om zelf aantekeningen te maken, nadenken over cameraperspectief, huisgenoten vragen om de les niet te storen, ... Ik ben leerlingen en hun huisgenoten dan ook enorm dankbaar voor de aanpassingen die ze doen om de les zo optimaal mogelijk te kunnen laten doorgaan. Zoals bijvoorbeeld een wandeling gaan maken met kleuterbroer zodat die niet constant voor de camera komt zwaaien, papa vragen om een half uurtje te stoppen met kloppen en boren tijdens de les, het installeren van een tweede camera zodat ik en een beeld in profiel en beeld op het klavier heb, ouders van jonge kinderen die de les actief meevolgen maar enkel ingrijpen als zoon of dochter er echt niet uit raakt of wanneer ik vraag om even te assisteren.
Maar vooral: door de online mogelijkheden kon ik in contact blijven met (de meeste) leerlingen. Het leerproces werd niet onderbroken, maar kon verdergezet worden naargelang ieders mogelijkheden op dat moment en de mogelijkheden die er zijn op technisch vlak. Sommige leerlingen hadden meer moeite om zich aan te passen aan de situatie en waren blij om samen met mij gewoon de muziek die ze al kenden te herhalen. Anderen hebben dan weer zeeën van tijd en energie doordat ze niet naar school moeten, oefenen meer dan ik van hen gewoon was en maken grote vooruitgang op korte tijd. De lesinhouden worden aangepast naar wat er technisch mogelijk is: zo is videochat misschien niet het ideale medium om een Nocturne van Chopin tot in de kleinste details muzikaal af te werken, maar dan leggen we de focus eerder op pianotechniek en/of het aanleren van nieuw repertoire.
Of ik dan online lessen verkies boven lessen in 't echt? Neen, dat niet. Ik ben geen fan van lang voor een scherm zitten, ik hou meer van echte contacten. Die lessen zijn toch heel wat gezelliger en makkelijker, omdat de vertraging dan wegvalt. Quatre mains spelen kan dus terug, maar dan wel elk aan een eigen piano. Want we moeten nog steeds anderhalve meter afstand houden en dat zal nog wel even zo blijven. Zo zullen leerlingen ook nog een tijdje zelf notities moeten nemen op hun partituren. Maar in heel wat gevallen kan een online les toch zeker nog nuttig zijn en daarom neem ik het ook blijvend in mijn aanbod op. Bijvoorbeeld wanneer een leerling geen vervoer zou hebben om naar de les te komen of de tijd/mogelijkheid niet heeft om de verplaatsing te maken. Of wanneer iemand ziek is, zich wel nog goed genoeg voelt om les te volgen maar owv besmettingsgevaar beter thuis blijft (en dan doel ik op een buikgriepje oid, en hoop ik dat een tweede golf covid-19 toch achterwege blijft).
De afgelopen maanden waren dan ook voor mij heel erg leerrijk. Ik leerde veel bij over verschillende online videochat platformen, over microfoons en geluidsinstellingen, over netwerkverbindingen, ... Ook moest ik een aantal didactische principes en werkvormen herdenken en aanpassen naar een online setting. Voor al deze dingen moest ik wel een drempel over en ging even uit mijn comfortzone (net zoals zo vele leerlingen die nooit eerder online les volgden), maar ik ben wel blij dat ik de sprong gewaagd heb naar online lesgeven. En de dankbaarheid van de leerlingen (en ouders) dat hun pianoles wel kon blijven doorgaan op het moment dat zowat alle andere dingen wegvielen, maakte alle inspanningen en aanpassingen meer dan goed!